آیا ترکیه مجبور به خروج نیروهای نیابتی از لیبی خواهد شد؟

در سالهای گذشته ترکیه با در پیش گرفتن سیاست مداخله فعال در بحران‌های منطقه عربی در غرب آسیا و شمال آفریقا علاوه بر درگیر شدن در رقابت‌های منطقه‌ای پرشمار با قدرت‌های منطقه‌ای و بین المللی، حضور نظامی گسترده‌ و بی سابقه‌ای نیز در جنگ‌های مختلف تجربه کرد. در میان پرونده‌های پرچالش مشارکت نظامی ترکیه، پرونده جنگ لیبی روابط آنکارا و متحدین سابق غربی و عربی آن را بر هم ریخته است.

در حالی که ترکیه با ورود گسترده به منازعه میان نیروهای داخلی دو بخش شرق (دولت طبرق به رهبری خلیفه حفتر) و غرب (دولت وفاق ملی طرابلس) لیبی در سال 2019 میلادی، تمام تلاش خود را برای حفظ قدرت متحد اصلی خود در لیبی به خرج داد، این امر به پرنگ شدن نقش نظامی ترکیه در بحران لیبی منجر شد، موضوعی که بویژه در پی گسیل تروریست‌های حاضر در جنگ سوریه به لیبی توسط آنکارا، مخالفت‌ها با اقدامات نظامی ترکیه را تشدید کرده است به صورتی که توافق برای خروج نیروهای خارجی و شبه نظامیان نیابتی اکنون به یک پای ثابت تلاش‌های دیپلماتیک و رایزنی‌های موجود در عرصه فرآیند سیاسی حل بحران تبدیل شده است.

پس از توافق آتش بس بسیار مهم امضا شده میان دو جبهه اصلی شرق و غرب در اکتبر 2020، که به تشکیل کمیته مشترک نظامی 5 + 5 انجامید و یکی از مفاد مهم این توافق تسریع در خروج نیروهای خارجی از لیبی بود، در هفته‌های گذشته تحرکات سیاسی بازیگران مختلف برای اجرای این توافق روندی افزایشی را شاهد بوده است.

در این راستا روز پنجشنبه هفته گذشته نماینده سازمان ملل متحد در امور یمن از توافق میان هیئت‌های مذاکره کننده لیبی در پایان سه روز رایزنی خبر داد که بر اساس آن کمیسیون مشترک نظامی توافقنامه خروج تدریجی و متوازن نیروهای خارجی را امضا کردند.

این درحالی است که در اوایل اکتبر (14 مهر 1400) سرگئی لاوروف ، وزیر امور خارجه روسیه در دیدار با سامح شکری، همتای مصری خود گفت که کشورش با مصر درباره لزوم خروج نیروهای خارجی از لیبی موافق است.

شکری همچنین در سخنرانی خود در نشست مشورتی وزرای خارجه عرب که پیش از پانزدهمین جلسه شورای اتحادیه عرب در قاهره آغاز شد ، تاکید کرد از اقدامات کمیته مشترک نظامی برای اجرای مأموریت خروج همه نیروهای خارجی و مزدوران از این کشور شمال آفریقا است ، حمایت می‌کند.

از طرف دیگر روز گذشته (سه شنبه 20 مهر) سفارتخانه‌های فرانسه، آلمان، ایتالیا، انگلیس و آمریکا در لیبی از طرح جامع خروج مزدوران و نظامیان خارجی از خاک لیبی که در پایان نشست های کمیته نظامی مشترک در ژنو تدوین شد، استقبال کردند.

این سفارتخانه ها با صدور بیانیه‌ مشترکی اعلام کردند، آنها نیز همانند یان کوبیس، نماینده ویژه سازمان ملل در لیبی از این طرح استقبال می کنند که با توافقنامه برقراری آتش بس که ۲۳ اکتبر ۲۰۲۰ به امضا رسیده، قطعنامه های ۲۵۷۰ و ۲۵۷۱ شورای امنیت، نتایج توافقنامه برقراری آتش بس و نتایج نشست برلین پیرامون لیبی همسو است.

در این بیانیه آمده است که قطعنامه ۲۵۷۰ از تمامی طرف‌ها در لیبی و خارج از آن خواسته است توافقنامه ۲۳ اکتبر را کامل اجرا کنند که شامل خروج همه نیروهای خارجی و مزدور از لیبی می‌شود.

به این شرایط دشوار برای ترکیه، که اجماعی از سوی بازیگران مختلف برای خروج نیروهای خارجی شکل گرفته است باید فشار دولت جدید آمریکا را نیز افزود که روابط تیره و تاری با آنکارا بر سر موضوعات مختلف بویژه در ناتو دارد.

بلینکن این خواسته را دیروز در جریان کنفرانس وزرای خارجه کشورهای فرایند برلین به همراه یونان و اسپانیا، که در حاشیه هفتاد و ششمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد برگزار شد، صراحتاٌ با نام بردن از ترکیه، بر ضرورت خروج فوری نیروهای ترکیه از لیبی از جمله تمام نیروهای خارجی و مزدوران تاکید کرد.

این موضوع با اقدام کنگره آمریکا در تصویب لایحه‌ "قانون ثبات لیبی"  که به کاخ سفید امکان مجازات اقتصادی طرف‌های خارجی حامی جناح‌ها و گروه‌های لیبی را می‌دهد، وضعیت برای برای آنکارا دشواتر کرده است.

مزدوران و جنگ داخلی

مسئله مزدوران و جنگجویان خارجی مدتهاست که مانعی در برابر انتخابات سراسری لیبی است. در حال حاضر تقویم 24 دسامبر (4 دی) برای برگزاری انتخابات اعلام شده است اما از زمان تولد دولت موقت عبدالحمید الدبیبه در اوایل مارس گذشته ، تحلیلگران بر این اعتقاد بودند که بر اساس برآوردها طول عمر این دولت بیشتر از زمان توافق شده خواهد بود زیرا با توجه به حضور مزدوران خارجی و نیروهای خارجی دوره زمانی موجود برای برگزاری انتخابات کافی نیست. در حالی کع توافق آتش بس شامل خروج نیروهای خارجی و مزدوران در مدت سه ماه بود، اما چنین چیزی هرگز عملی نشد.

استفانی ویلیامز ، نماینده وقت سازمان ملل متحد در لیبی ، دسامبر گذشته تخمین زد که طی چند سال گذشته حداقل 20000 جنگجوی خارجی و مزدور در لیبی از جمله روس ها ، سوری ها ، سودانی ها و چاد ها در لیبی حضور داشته‌اند.

استراتژی ترکیه

آنکارا ، به نوبه خود اعا می‌کند که خروج ترکیه از این کشور قبل از خروج شبه نظامیان حامی حفتر، میز مذاکره و دیپلماسی را علیه دولت قانونی لیبی تغییر می دهد. از نظر اردوغان ، حضور نیروهای ترکیه در این کشور بر اساس توافقی است که آنکارا با دولت قانونی این کشور منعقد کرده است و هدف آن آموزش نیروهای لیبی است. برخی گروه های لیبیایی مورد حمایت ترکیه نیز نگران شروع مجدد جنگ پس از خروج نظامی ترکیه هستند.

در این میان استراتژی آنکارا چانه زنی بر سر حضور شبه نظامیان خارجی است (خروج جنگجویان سوری در برابر خروج مزدوران روسی و آفریقایی) تا از این طریق نیروهای نظامی ترکیه در این کشور بمانند.

به عنوان بخشی از این استراتژی ، ترکیه تلاش کرده تا دولت وحدت ملی لیبی را مجبور کند از موضع آنکارا در کنفرانس‌های بین المللی حمایت کند. در این راستا 12 ژوئن (پیش از برگزاری دومین کنفرانس بین المللی لیبی در 23 ژوئن) یک هیئت بلندپایه شامل وزیران خارجه ، دفاع و کشور ترکیه و سخنگوی ریاست جمهوری ، رئیس اطلاعات و رئیس ستاد کل ارتش عازم لیبی شدند.

در این شرایط ترکیه ممکن است با موافقت با خروج شبه نظامیان سوری از فشار برای خروج نظامیان خود از لیبی بکاهد، اما سیاستهای آنکارا شکاف بین بازیگران رقیب لیبیایی را افزایش داده و جبهه ضد ترکیه را در عرصه بین‌المللی گسترش می‌دهد